• Նորություններ
• Հղումներ
• Գործընկերներ
• Կայքի քարտեզ

 Ռուս-թուրքական համաձայնագիր. 1914թ. հայկական բարենորոգումների վերաբերյալ, ստորագրվել է հունվարի 26 (փետրվարի 8)-ին. Կ. Պոլսում, ռուսական կայսերական հավատարմատար Կ. Գուլկևիչի և թուրքական արտգործնախարար, մեծ վեզիր Սայիդ Հալիմ փաշայի կողմից՝ ավելի քան մեկ տարի տևած բանակցություններից հետո (տե՛ս Հայկական բարենորոգումներ 1912-14):

Ընդհանուր առմամբ, Ռուս-թուրքական համաձայնագրի ստորագրումը կարևոր իրադարձություն էր հայ ժողովրդի կյանքում, առաջին անգամ Արևմտյան Հայաստանի բարենորոգումների հարցը, որը միջազգային իրավունքի առարկա էր դարձել դեռևս 1878-ի Բեռլինի կոնգրեսում, (դաշնագրի 61-րդ հոդվածով), կոնկրետ արտահայտություն էր գտնում միջպետական պայմանագրի մեջ: Հայկական վիլայեթների կառավարումը դրվում էր օտարերկրացիների (որոնք նաև բարձրագույն կառավարիչներ էին տվյալ վիլայեթներում) վերահսկողության տակ: Ընդգծվում էր Ռուսաստանի առաջատար դերը Հայկական հարցում (դրանով թերևս հաստատելով Սան Ստեֆանոյի պայմանագրի 16-րդ հոդվածը), ինչը նպաստավոր պայմաններ էր ապահովում թուրքական  լծից Արևմտյան Հայաստանի ազատագրման համար:

Համաձայնագիրը արևմտահայերին չէր տալիս ինքնավարական այն լայն իրավունքները, որ նրանք ակնկալում էին: Այն նույնիսկ մի քայլ հետ էր քննարկման ներկայացված նախագծից, որը նախատեսում էր հայկական միասնական մեկ նահանգի ստեղծում վեց վիլայեթներից (դրանք բաժանվում էին 2 մասի՝ իրենց մեջ ներառնելով նաև զուտ մահմեդականներով բնակեցված շրջաններ, ինչպես նաև Տրապիգոնի վիլայեթն ամբողջությամբ), եվրոպական տերությունների վերահսկողություն բարենորոգումների կատարման նկատմամբ, կես առ կես՝ քրիստոնյաներից ու մահմեդականներից ընտրված մի նահանգային ժողովի գումարում, հայերից խլված հողերի հետ վերադարձնելը կամ դրանց հատուցում, մուհաջիրների (Բալկաններից գաղթած մահմեդականներ) վերաբնակեցման արգելում Արևմտյան Հայաստանում. բարենորոգումների տարածումը նաև հայաբնակ այլ վայրերի, մասնավորապես՝ Կիլիկիայի վրա և այլն:

Հետագայում թուրքական կառավարությունը մշակեց և Կ. Պոլիս ժամանած Ընդհանուր տեսուչներ Հոֆին (Նորվեգիա) և Վեստենենկին (Հոլանդիա) հանձնեց նրանց իրավասությանը վերաբերող «հրահանգ», որն էլ ավելի էր սահմանափակում տեսուչների իրավունքները՝ նրանց փաստորեն վերածելով թուրքական պաշտոնյաների: Այդ պակասավոր բարենորոգումների ծրագիրը նույնպես մնաց թղթի վրա, քանի որ աոաջին համաշխ. պատերազմը սկսվելուն պես Թուրքիան չեղյալ համարեց Ռուս-թուրքական համաձայնագիրը, իսկ նշանակված Ընդհանուր տեսուչներն այդպես էլ չհասցրին անցնել իրենց պարտականությունների կատարմանը:

Ջ. Թորոսյան

Գրականության ցանկ

«Հայկական հարց» հանրագիտարան, Երևան, 1996թ.:

Լեո, «Հայոց հարցի վավերագրերը», Թ., 1915. էջ 339-357: 

Հայաստանը միջազգային դիվանագիտության և սովետական արտաքին քաղաքակա-նության փաստաթղթերում (1820-1923). Ե.. 1972, էջ 149-365: 

,,Сборник дипломатических документов՛՛. Реформы в Армении 26 ноября 1912 года- 10 мая 1914 года. П., 1915, с. 158-180. 

Mendels t a m A, Le sort de Լ 'Empire Ottoman, Lausanne- P , 1917, p 236-242